Khủng bố người dân bằng sự sợ hãi, Việt Nam giống Trung Quốc hay Nga?
June 2, 2024
Trúc Phương/Người Việt
Một số ý kiến cho rằng Hà Nội đang học theo bài của Vladimir Putin trong việc trấn áp báo chí nói riêng và dư luận nói chung. Tuy nhiên, có thể thấy phiên bản Trung Quốc lẫn phiên bản Nga đều hiện diện trong cách hành xử của chế độ cộng sản Việt Nam.
Với Trung Quốc, họ học lại lịch sử của chính họ, từ thời Mao Trạch Đông, đồng thời “tham khảo” lịch sử Liên Xô, thời Joseph Stalin. Về bản chất, các nhà cai trị độc tài đều giống nhau, tàn ác như nhau, đối xử tồi tệ với dân như nhau và ham hố quyền lực như nhau, cho nên, họ thích thú học lẫn nhau. Với Việt Nam, Hà Nội là học trò chăm chỉ nhất và học thuộc lòng nhiều nhất những chiêu bẩn nhất của ông thầy Trung Quốc.
Nguyễn Phú Trọng tiếp Tập Cận Bình tại Hà Nội, Tháng Mười Hai, 2023. (Hình minh họa: MINH HOANG/POOL/AFP via Getty Images)
Không người Việt Nam nào không nhận ra thực tế rằng, suốt bề dày lịch sử, chế độ cộng sản Việt Nam nhất mực học theo Trung Quốc, từ chuyện Cải cách ruộng đất đến thanh trừng tiêu diệt trí thức dựa theo chiến dịch “trăm hoa đua nở” của Mao Trạch Đông. Đến tận nay, hầu hết chiêu thức cai trị nội an ở Việt Nam đều được truyền dạy từ những trung tâm đào tạo Trung Quốc mà Việt Nam đưa người sang học đều đặn. Học trò Việt Nam học chăm và thực hành ứng dụng tốt đến mức chiêu trò gì Trung Quốc có thì cũng thấy ở Việt Nam. Thí dụ, Trung Quốc có binh đoàn “Ngũ Mao Đảng” thì Việt Nam có “Lực Lượng 47” (được cai quản bởi Tổng Cục Chính Trị Quân Đội nhằm chống các “quan điểm sai trái” trên mạng, được thành lập theo chỉ thị 47/CT-CT do Tổng Cục Chính Trị ban hành ngày 8 Tháng Giêng 2016).
Cách dùng từ ngữ chụp mũ mơ hồ là chiêu trò quen thuộc của những thể chế độc tài. Ở Việt Nam, người dân chẳng lạ gì những từ như “có tư tưởng phản động,” “chống lại sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa,” “tuyên truyền, công kích, lôi kéo người dân,” “kích động tư tưởng, thái độ thù địch”… Nhiều nhà hoạt động xã hội dân sự ở Việt Nam bị tịch thu passport và bị cấm ra nước ngoài.
Trong thế giới các quốc gia độc tài, Nga và Trung Quốc luôn là trung tâm. Các chiêu thức của họ y hệt nhau. Họ chia sẻ bí quyết kiểm soát internet, tạo ra thông tin tuyên truyền sai lệch, phát đi những lời nói dối giống hệt nhau cùng một lúc.
Một tài liệu, với việc thu thập email và bản ghi âm, được Radio Free Europe/Radio Liberty tiết lộ trong báo cáo ngày 5 Tháng Tư 2023 của ba tác giả Daniil Belovodyev, Andrei Soshnikov và Reid Standish, đã cho thấy Nga và Trung Quốc hợp tác chặt chẽ để giúp nhau kiểm soát chặt chẽ internet, từ hai cuộc gặp cấp cao vào năm 2017 và 2019.
Cuộc họp đầu tiên, vào ngày 4 Tháng Bảy 2017, là phiên họp tại Moscow giữa Ren Xianling, lúc đó là thứ trưởng Cục Quản Lý Không Gian Mạng Trung Quốc, và Aleksandr Zharov, khi đó là người đứng đầu Roskomnadzor, cơ quan chính phủ đặc trách kiểm duyệt internet. Trong cuộc gặp, Nga cho biết họ muốn học những kỹ thuật chuyên môn của Trung Quốc về “cơ chế cho phép và kiểm soát” phương tiện truyền thông đại chúng, truyền thông trực tuyến và “các blogger cá nhân”, cũng như kinh nghiệm trong việc kiểm soát các ứng dụng nhắn tin, dịch vụ mã hóa và mạng riêng ảo (virtual private network – VPN). Nga cũng muốn cử một nhóm đến Trung Quốc để nghiên cứu hệ thống theo dõi công dân và kỹ thuật xây dựng tường lửa.
Trong cuộc gặp thứ hai tại Moscow vào Tháng Bảy 2019, Nga xin lời khuyên Trung Quốc về cách đối phó với các mạng xã hội chẳng hạn Telegram vốn có thể thoát được sự ngăn chặn của Nga; về việc Trung Quốc sử dụng trí tuệ nhân tạo như thế nào để xác định và chặn “nội dung bị cấm”.
Tháng Mười 2019, bên lề Hội nghị Internet Thế Giới tại Trung Quốc, Nga và Trung Quốc ký thỏa thuận hợp tác về chống phát tán “thông tin cấm.” Tháng Mười Hai 2019, Trung Quốc gửi ba lá thư riêng biệt tới Nga, yêu cầu Moscow chặn các trang web, trong đó có Epoch Times, và các liên kết trên GitHub (trang web phát triển phần mềm hướng dẫn cách vượt tường lửa Trung Quốc).
Với Việt Nam, Hà Nội không giấu diếm vấn đề hợp tác với Trung Quốc trong việc học hỏi những chiêu trò khống chế hoạt động xã hội dân sự và hoạt động nhân quyền, dù báo chí chưa bao giờ cung cấp đầy đủ thông tin.
Trong bản tuyên bố chung trong chuyến đi Bắc Kinh của Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng từ ngày 30 Tháng Mười đến ngày 1 Tháng Mười Một 2022, có đoạn: “Tăng cường giao lưu cấp cao giữa cơ quan thực thi pháp luật hai nước, làm sâu sắc hợp tác về an ninh chính trị… Đối thoại an ninh chiến lược cấp Thứ trưởng, thúc đẩy hợp tác trên các lĩnh vực chống khủng bố, chống “diễn biến hòa bình,” “cách mạng màu”…
Không chỉ với Trung Quốc, Việt Nam cũng “gắn bó” với Nga, trong suốt bề dày lịch sử quan hệ. Mới đây, hạ tuần Tháng Tư 2024, trong cương vị Bộ trưởng Công an, Tô Lâm đã dự Hội nghị quốc tế lần thứ XII lãnh đạo cấp cao phụ trách an ninh được tổ chức tại St. Petersburg, nhằm “tăng cường hợp tác nâng cao năng lực đảm bảo an ninh thông tin, an ninh mạng thông qua các hoạt động như đào tạo nguồn nhân lực, chuyển giao công nghệ, kỹ thuật, thiết bị và các nguồn lực cần thiết khác, đặc biệt là ứng dụng AI…”
Với Putin, chính sách đàn áp dư luận không phải mới áp dụng sau cuộc chiến xâm lược Ukraine. Từ năm 2012, dưới áp lực trước loạt biểu tình khắp Moscow và các thành phố khác sau cuộc bầu cử Quốc hội gian lận vào Tháng Mười Hai trước đó, Putin, lúc đó sắp tuyên thệ nhậm chức tổng thống nhiệm kỳ ba, bắt đầu hoảng sợ về nguy cơ xảy ra cách mạng “màu” – như cuộc Cách Mạng Hoa Hồng 2003 ở Georgia, Cách mạng Cam 2004-2005 ở Ukraine; hoặc các cuộc nổi dậy khác chẳng hạn Mùa xuân Ả Rập 2010-2012, trong đó bốn nhà độc tài bị lật đổ.
Ngày 20 Tháng Bảy 2012, Putin ký luật và được Quốc hội thông qua chỉ trong hai tuần, trao chính phủ quyền kiểm soát mạnh mẽ đối với các tổ chức phi chính phủ (NGO) mà Putin nghi ngờ đứng sau các cuộc biểu tình. Theo luật mới, bất kỳ nhóm nào nhận tiền từ nước ngoài và tham gia “hoạt động chính trị” đều phải đăng ký với Bộ Tư pháp, và phải nêu rõ rằng tổ chức của họ có “yếu tố nước ngoài,” nếu không sẽ bị phạt nặng.
Luật trên đã làm tê liệt các nhóm NGO, xương sống của một xã hội dân sự non trẻ nở rộ vào những năm 1990 ở Nga sau khi Liên Xô tan rã. Những tổ chức như vậy là nhịp tim của một nền dân chủ lành mạnh, cung cấp những kênh độc lập để người dân có thể nói lên mong muốn và nguyện vọng. Chẳng mấy chốc, những luật tương tự bắt đầu xuất hiện trên khắp thế giới. Trong những năm tiếp theo, ít nhất 60 quốc gia, trong đó có Việt Nam, đã thông qua hoặc soạn thảo luật nhằm hạn chế các tổ chức phi chính phủ; và 96 quốc gia thực hiện các chính sách nhằm hạn chế và thậm chí đàn áp NGO, áp đặt các thủ tục đăng ký rườm rà, giám sát, quấy rối và thậm chí ban lệnh đóng cửa.
Tất cả cho thấy các nhà độc tài luôn chia sẻ phương pháp, sao chép chiến thuật và học hỏi nhau; tìm ra chiêu thức để dập tắt tự do ngôn luận và báo chí độc lập, tiêu diệt các tổ chức phi chính phủ, bịt miệng giới bất đồng chính kiến và bóp nghẹt tiếng nói chỉ trích.
Azerbaijan là nước đầu tiên trong số các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ sao chép luật 2012 của Nga vào năm 2013 và 2014. Sau đó là Tajikistan vào năm 2014 và Kazakhstan vào năm 2015. Ai Cập cũng đặt các tổ chức phi chính phủ vào tầm ngắm. Năm 2013, các tòa án Ai Cập kết án 43 nhân viên NGO, trong đó có người Mỹ, người Ai Cập và châu Âu; nhiều người bị xử vắng mặt, với tội danh hoạt động không có sự chấp thuận của chính phủ. Cambodia, dưới sự cai trị của nhà độc tài Hun Sen trong nhiều thập niên, đã ban hành một đạo luật vào năm 2015, theo đó các tổ chức phi chính phủ có thể bị giải tán nếu hoạt động của họ “gây nguy hiểm cho hòa bình, ổn định và trật tự công cộng hoặc làm tổn hại đến an ninh quốc gia, văn hóa và truyền thống của xã hội.”
Trung Quốc, ban đầu cho phép các tổ chức phi chính phủ tồn tại trong vùng xám pháp lý, bắt đầu có đường lối cứng rắn hơn sau khi Tập Cận Bình lên nắm quyền vào năm 2012. Một luật mới về tổ chức phi chính phủ có hiệu lực vào năm 2017 đã được thiết kế để có thể tăng cường kiểm soát của nhà nước đối với nguồn tài trợ trong và ngoài nước đối với các nhóm xã hội dân sự.
So với Nga, Trung Quốc láu cá và tinh vi hơn. Trong khi Nga lập danh sách đen để ngầm theo dõi và kiểm soát các tổ chức NGO, Trung Quốc lại tung ra danh sách công khai những tổ chức NGO để chứng minh rằng đất nước họ “tiến bộ,” có “dân chủ” và “văn minh” khi chấp nhận mô hình xã hội dân sự. Tuy nhiên, trong thực tế, những NGO này đều là NGO trá hình hoặc hoạt động với những thỏa thuận tương nhượng chính quyền. Cùng lúc, nhà nước cộng sản Trung Quốc cũng trừng phạt và đàn áp thẳng tay những tổ chức thuộc các lĩnh vực nhạy cảm như truyền thông, nhân quyền và tôn giáo.
Có thể thấy các chế độ độc tài luôn học “chiêu” của nhau, như được chứng minh trong quyển The Authoritarian International (phát hành Tháng Năm 2023) của Stephen G.F. Hall, giáo sư Đại học Bath, Anh. Magnus Fiskesjö, giáo sư Đại Học Cornell, nhấn mạnh, trong một thập niên qua, Trung Quốc đã tổ chức những phiên tòa giả hiệu nặng tính trình diễn, với những lời thú tội được dàn dựng, ép buộc, được mớm cung. Mô hình này vay mượn từ thời Mao lẫn thời Joseph Stalin những năm 1930. Các phiên tòa, trong đó đám thẩm phán và thậm chí luật sư, đều diễn, được sử dụng để “xử” các nhà báo, blogger, học giả, luật sư nhân quyền, nghệ sĩ giải trí…
Mô hình trên được áp dụng phổ biến ở Việt Nam, nơi có rất nhiều “phiên tòa nhân dân” trong đó bị cáo “tự thú” họ “sai lầm” như thế nào và “thành khẩn” muốn được hưởng “chính sách khoan hồng nhân đạo của nhà nước”…
Việc kiểm soát an ninh mạng của Trung Quốc-Việt Nam-Nga tất nhiên cũng tương tự. Luật được thiết kế để bóp nghẹt tự do thông tin. Thời điểm luật an ninh mạng ra đời tại ba nước cách nhau không xa, như thể chúng được phối hợp để hình thành. Tại Trung Quốc, Luật an ninh mạng được thi hành vào Tháng Sáu 2017 (năm 2020, Trung Quốc ban hành Luật An Ninh Mạng mới); tại Việt Nam, Luật An Ninh mạng ra đời năm 2018 (số 24/2018/QH14); tại Nga, Luật An Ninh mạng được Putin ký ngày 1 Tháng Năm và có hiệu lực từ Tháng Mười Một 2019.
________________
Ủy Ban Bảo Vệ Nhà Báo (Committee to Protect Journalists) cho biết, thời điểm hiện tại, chính quyền cộng sản Việt Nam đang giam giữ ít nhất 19 nhà báo. Hai người bị bắt trong năm 2024 là Nguyễn Chí Tuyến và Nguyễn Vũ Bình. Freedom House cho biết thêm, ít nhất 60 blogger và nhà hoạt động đã bị kết tội “làm, tàng trữ và phát tán tài liệu chống nhà nước” kể từ năm 2018. Tháng Tư 2023, blogger Thái Văn Đường bị bắt cóc ở Thái Lan (cho đến nay, Thái Văn Đường vẫn chưa được xử án).
Theo đánh giá và xếp hạng của Reporter Without Borders, Việt Nam hiện gần như “đội sổ” ở bảng chỉ số về tự do ngôn luận, với vị trí 174/180 – còn tệ hơn cả Nga (162/180) và Trung Quốc (172/180).